Boyutları ve mimarisi ile herkesi etkileyen Ayasofya’ya tutku ile baglı yönetmen Göksel Gülensoy, dalgıç ve magaracılardan olusan ekibi ile Ayasofya’nın derinliklerinde saklı sırları günyüzüne çıkardı. Biz de kendisinden, merak ettigimiz yedi sorunun cevabını aldık.

1.    Ayasofya aşkınız nasıl doğdu ve nasıl zamanla bir tutku halini aldı?

Ayasofya’ya ilgim 1994 yılında başladı. Prof. İhsan Tunay bir gün beni Ayasofya’ ya götürdü. Değişik bir anlatım üslubu ile Ayasofya ile ilgili tüm efsaneleri bana anlattı. O gün o kadar etkilendim ki bu geziyi nasıl bir belgesel haline getirebilirim onu düşündüm. Belli bir hazırlık döneminden sonra aynı yıl yani 1994 yılında ilk Ayasofya filmimi gerçekleştirdim. Ayasofya ile beraberliğimiz bu şekilde başladı. Belgesele olan ilgim TRT kanalında çalıştığım dönemlere denk gelir. Kanal için yapmış olduğum bu belgeseller TV’de dolgu malzemesi olarak kullanılıyordu.

2.    “Ayasofya’nın Derinliklerinde” projenizin aşamalarını anlatır mısınız?

1994 yılında Ayasofya’nın efsaneleri üzerine kurulu belgeselimin ardından derinliklere olan merakım başladı ve efsaneler üzerine araştırmalarıma başladım.  Bu araştırmalarıma senaristim ve araştırmacı yazar olan arkadaşım Kutsi Akıllı’yı katarak devam ettim. Binlerce kitap sayfasını taradıktan sonra yazılan senaryonun hayata geçirilebilmesi için izinleri almamız gerekti. Bu çok özel bir izindi çünkü şimdiye kadar Ayasofya ile ilgili birçok kez filmler yapılmıştı fakat mekânın altı ilk kez görüntülenecekti. Gerek sarnıçlar gerekse tüneller…

Uzun bir aşamadan sonra Kültür Bakanlığı’ndan iznimizi aldık. Ekibimi kurmak için hazırlıklara başladım ve Türkiye’nin en iyileri ile çalışmak zorunda idim. Çünkü bana verilen izin 1 kereye mahsus olmak üzere verilmişti bu da hata yapma riskimi elimden almıştı. Hatasız bir iş çıkarmam gerekiyordu. 

Su altı ve mağara koordinatörlüğünü Levent KARATAŞ (CMAS) üstlendi. Görüntü yönetmenim Yunanistan’da ikamet eden Ercüment ATAK oldu. 1998 yılında projenin ilk aşaması olan su sarnıçlarına daldık. Çekimler başarı ile geçti Ayasofya Müdürlüğü istememesine rağmen akıllarda herhangi şüphe kalmaması için seyyar bir röntgen cihazı getirerek tüm dalan ve dalmayan ve hatta bende dâhil olmak üzere boyun bölgesinden batın bölgesine kadar röntgenlerimizi çektirdik. Bunun nedeni ise ilerleyen yıllarda herhangi bir dedikoduya mahal vermemekti. 
Daha sonra projenin ikinci aşaması olan tünellere dalışları gerçekleştirdik. O çekimler de gene bir takım zorluklarla karşılaştık. Gaz kaçağı, çökme, göçük gibi tehlikeler beni ve ekibimi bekliyordu. Ambulans ve sağlık ekibi de olası bir probleme karşı hazırlıklı bekliyorlardı. Çok şükür gerek kalmadı ama önlem almak zorundaydık. 

3.    Ayasofya’nın gizemini ortaya çıkarma çabanızın karşılık buluyor mu?

Biz belgeselcilerin Türkiye de yüzüne bakmazlar çalışmalarımız sırsında destek isteriz ama ne yazık ki bulamayız. Şimdiye kadar çektiğim belgesellerimde kimse maddi destekte bulunmadı. Bu çok acıdır…  Öz verili çalışmalarımızın karşılığında işi bitiririz ortaya çıkarırız ve yere göğe sığdırılamayız. Keşke sadece belgesel çekerek hayatımı idame ettirebilsem. Ama mümkün değil. O yüzden çabalarımızın karşılığını bu dünyada alamıyoruz belki öbür dünyada alırız… O da ne işe yarar takdir sizlerin…

4.    Bu belgeselinizde Ayasofya’nın bilinmeyen hangi yüzünü keşfettiniz?

Size şunu söyleyeyim. Ben tarih kitaplarını değiştirdim bu çalışmam ile. Efsane kitaplarında yazılı olan ve sıklıkla bahsedilen bu kuyuların Yerebatan Sarnıcına ve Adalar’a kadar uzandığı efsanesi çöpe atıldı artık. Böyle bir yol yok. Bunun doğru olmadığını ortaya çıkarttım. Yine kitaplarda sık sık adı geçen Papaz mezarlarına ulaştık. İki büyük oda  şeklindeki bu mezarların içinde ise çocuk kemiklerini andıran kemikler bulduk. Ve görüntüledik. 13. Yüzyıl’da Rus bir gezgin İstanbul’u gezmiş yazısında Ayasofya’nın bahçesinde bir çocuk mezarının olduğunu yazmış. Buradan yola çıkarak bu çocuk mezarının aziz Antihenos ‘un olduğunu düşünüyoruz.  Çalışmamızın önemi de buradan geliyor.

5.    Ayasofya’nın derinliklerinde sizi hayal kırıklığına uğratan ne vardı?

Kesinlikle hayal kırıklığına uğramadım. Tam tersi Ayasofya beni şaşırttı. Ve hatta bana bir lütufta bulunarak bana iç yüzündeki bilinmeyenlerini gösterdi.  Daha çok şey göstereceğine inanıyorum… Aşk böyle bir şey. Sabır ve inanç gerekir. Sabrettim ve bunun meyvesini de almış bulunuyorum.

6. Darmstadt Teknik Üniversitesi’nden Sayın Gestenecker, Ayasofya’nın içinde kuzeybatıdaki kolonlardan birinin sürekli ıslak olduğunu (terleyen kolon) yazmış bir yayınında. Bu konuda söyleyecekleriniz var mı?

Bu konuya bir açıklık getireyim. Evet, doğrudur sürekli ıslaktır. Çünkü bahsettiği mermer sütunun altında bir sarnıç var. Bu sarnıçtan dolayı mermer sütün bildiğiniz üzere suyu emer ve de bu sütünün sürekli ıslak veya nemli olmasına neden olur. Mucizevî bir durum yok yani ortada. Doğanın işleyişi… 

7.    Ayasofya’ya olan aşkınız hiç bitmeyeceğe benziyor, bir sonraki projeniz kafanızda şekillenmiş olmalı, bahseder misiniz?

Benim aşkım hiç bitmez çünkü Ayasofya bana karşılık veriyor. Derinliklerdeki bu serüvenim devam edecek ve bir üçleme yapacağım. 
Ayasofya’yı biz belgesel olarak düşünmüştük ama sinema filmi içinde çalışmalarımız devam ediyor umarım herkes izler. Dünyanın 8nci harikası içersinde yer alan bu büyük bu muhteşem yapı layığını bulur.
Ayrıca Sultanahmet Meydanı ve Topkapı Sarayı’nın da derinlikleri ile ilgili çalışmalarım devam ediyor. Yakın zamanda bu yapılarında belgeselini de çekeceğim.

Göksel Gülensoy Belgesel Filmleri

1992 - "Ayasofya" Belgesel Film Yapım ve Yönetimi.
1997 - "Cennet Adası Kıbrıs", Belgesel Film Yönetimi.
2004 – Atın Nal Sesleri Belgesel Film yönetmenliği
2009 – “Ayasofya’nın Derinliklerinde” Belgesel Film Yapım ve Yönetimi.

Sevgilim Ayasofya; 

Daha yolun başındayız… Sen ki tüm ihtişamınla oradasın… Varsın…  Bana ışıksın… Seninle beraber olacağım… Seni daha çok anlamaya gayret edecek ve seni dinleyeceğim… Senin için çalışmaktan vazgeçmeyeceğim… İlk günkü heyecanımı koruyarak seni anlamanın, keşfetmenin hazzını yaşayacağım…  Teşekkür ederim… 

Yönetmen Göksel Gülensoy